Czytelnia

Andrzej Friszke

Andrzej Friszke

Wynegocjowana rewolucja

Geneza i pierwsze lata Trzeciej Rzeczypospolitej należą do tematów, które z pewnością będą zajmować historyków przez kilka pokoleń i będą budzić ostre dyskusje, jakie zwykle wywołują wydarzenia o tak przełomowym znaczeniu.

W minionych miesiącach ukazało się kilka książek dotyczących roku 1989. Profesor Andrzej Garlicki opublikował książkę „Karuzela. Rzecz o okrągłym stole” (2003), a następnie uzupełnił ją szkicami sylwetek głównych uczestników negocjacji. Wkrótce potem ukazało się pięciotomowe wydawnictwo „Okrągły Stół”, zawierające wiele dokumentów, głównie strony rządowej, z okresu poprzedzającego negocjacje i z samych negocjacji. Wydawnictwo to — opublikowane pod patronatem prezydenta RP — niestety nie jest powszechnie dostępne na rynku księgarskim, nie wiadomo zresztą dlaczego. Wymienione książki centralny punkt przemiany ustrojowej lokują w Okrągłym Stole, marginesowo tylko wspominając o wydarzeniach następnych. Wielu obserwatorów uważa, że wynika to ze swoistego sporu o źródła prawomocności III Rzeczypospolitej — czy jest ona bezpośrednim następstwem Okrągłego Stołu, czy również, a może przede wszystkim wyborów czerwcowych i powstania rządu Tadeusza Mazowieckiego.

Najnowsza książka Antoniego Dudka „Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988-1990”1 obejmuje okres od połowy lat osiemdziesiątych do końca roku 1989. Dudek wyraźnie widzi przemianę ustrojową jako dłuższy ciąg zdarzeń, w którym Okrągły Stół był tylko etapem, zasadnicze znaczenie miały natomiast wybory czerwcowe, których przebieg i wynik pokrzyżował kierownictwu PZPR plan dalszego sterowania procesem i głębokością zmian. To kampania wyborcza, przebieg i wyniki wyborów doprowadziły do rozkładu partii i aparatu władzy, z którego nie były już one w stanie się otrząsnąć.

Antoni Dudek, który stał się w minionych miesiącach obiektem licznych i radykalnych krytyk, a nawet ataków personalnych, jest badaczem o ugruntowanej i mocnej pozycji. Debiutował w londyńskim „Aneksie” w 1990 r. biografią Bolesława Piaseckiego, napisaną wspólnie z Grzegorzem Pytlem. W kilka lat potem wraz z Tomaszem Marszałkowskim opublikował książkę „Walki uliczne w PRL 1956-1989”. Jego praca „Państwo i Kościół w Polsce 1945-1970” jest fundamentalną monografią tego tematu, podobnie jak wydana w minionym roku przez „Znak” opracowana wspólnie z Ryszardem Gryzem synteza „Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989)”. Znaczenia tych książek we współczesnej historiografii nie sposób podważać i w środowisku historyków bodaj nikt tego nie czyni. Dudek, jako politolog, nie obawia się jednak sięgać również po tematy niemal aktualne. Jego książka „Pierwsze lata III Rzeczypospolitej 1989-2001” musi wywoływać spory, może też budzić sprzeciwy, zarówno z powodu ocen i braku dystansu, jak ze względu na wątłość bazy źródłowej.

Taka bariera nie stoi przed badaczem ostatnich lat PRL. Decyzją podjętą przez min. Kazimierza Ujazdowskiego odtajnione zostały archiwalia PZPR aż po rok 1990, a dzięki powstaniu IPN historycy uzyskali dostęp do materiałów wytwarzanych przez służby specjalne. Z tych archiwaliów Dudek szeroko korzystał pisząc swoją książkę. Materiał narzucił jednak również jej perspektywę. Jest to dzieło przede wszystkim o ostatnich latach władzy komunistycznej w Polsce, a proces przemian czytelnik ogląda właśnie z tej perspektywy. Niewiele znajdujemy tu informacji o układzie sił i dylematach strony opozycyjnej, co staje się słabością książki, gdy autor dochodzi do momentu, kiedy opozycja staje się stroną coraz ważniejszą i ostatecznie przejmuje władzę. Ten brak jest głównie skutkiem nieistnienia porównywalnego z wymienionymi wyżej archiwum opozycji, a także braku dostępu do archiwaliów kościelnych, bez których pełne omówienie historii lat osiemdziesiątych jest niemożliwe.

1 2 3 4 5 6 7 następna strona

Andrzej Friszke

Bez Ciebie nie przetrwa WIĘŹ! Jak możesz pomóc?