Czytelnia
Andrzej Friszke, Wynegocjowana rewolucja, WIĘŹ 2005 nr 1.
Klęska czerwcowa PZPR miała podwójny wymiar. Po pierwsze, wymaganą większość głosów otrzymali tylko trzej kandydaci koalicji, pozostałe 296 mandatów miano obsadzić w drugiej turze, podczas gdy KO uzyskał 160 na 161 możliwych mandatów już w pierwszej turze. Po drugie, z 35 mandatów z listy krajowej, na której byli przywódcy partii i państwa, obsadzono tylko dwa. Oznaczało to pozostanie poza parlamentem głównych polityków PZPR, co miało kolosalne znaczenie dla dalszych przemian.
Gorące lato 1989 r., wypełnione wahaniami i przetargami wokół wyboru Jaruzelskiego na prezydenta, przybliżaniem formuły „wasz prezydent, nasz premier” i formowaniem rządu Mazowieckiego, Dudek opisuje ciekawie i analitycznie, choć z wieloma ocenami nie mogę się zgodzić, co sygnalizowałem wyżej. Fragmenty końcowe książki, poświęcone rządowi Mazowieckiego, oparte są już na niezwykle skromnym materiale źródłowym, co wynika z niedostępności dokumentacji państwowej z tego okresu i rozproszenia materiałów uczestników tych wydarzeń. Oglądamy zatem ten okres głównie z perspektywy słabnącej PZPR, odsuniętej przez Mazowieckiego od wpływu na obsadzanie stanowisk i szczegółowych informacji o pracach i zamierzeniach rządu.
Antoni Dudek jest krytykiem polityki „Solidarności”, Komitetu Obywatelskiego i OKP w 1989 r. Uważa, że można było działać radykalniej, że przeszacowano siły starego systemu i gotowość do jego obrony. Wskazuje na potencjał narastającego oddolnie ruchu strajkowego, który miał szansę wykreować nową sytuację polityczną, gdyby nie został powściągnięty przez rozbudzanie nadziei najpierw perspektywą Okrągłego Stołu, potem wyborów czerwcowych, następnie powstania rządu Mazowieckiego. W wywiadzie dla krakowskiej „Gazety Wyborczej” powiedział wprost: czas działał na korzyść opozycji i być może nie trzeba było się tak bardzo spieszyć z kontraktem z komunistami. Nie mogę przyjąć takiej perspektywy i takiej oceny, zarówno ze względu na wartości zasadnicze, którymi kierował się główny nurt opozycji — a które podzielam — jak również minimalizowanie przez autora możliwości gorszych scenariuszy.
Po przeczytaniu książki Dudka pozostaję przy swojej, wielokrotnie wypowiadanej opinii: przejście w 1989 roku od komunizmu do podstaw budowania demokracji było jedną z najlepszych rzeczy, jakich dokonali Polacy w XX wieku. A że dokonano tego ewolucyjnie i bez rozlewu krwi — jest istotą tej oceny.
Andrzej Friszke
1 Antoni Dudek: „Reglamentowana rewolucja. Rozkład dyktatury komunistycznej w Polsce 1988-1990”, Wydawnictwo Arcana, Kraków 2004, s. 511.
