Korepetycje z Jana Pawła II

Dla Kościoła katolickiego obie te tendencje były groźne. Lata, które upłynęły od drugiej pielgrzymki papieskiej, przynosiły szereg trudnych doświadczeń w relacjach kościelno-państwowych. W pierwszej połowie 1984 r. trwały skomplikowane rozmowy między przedstawicielami Kościoła i MSW dotyczące uwolnienia 11 przywódców „Solidarności” i KSS-KOR, szczęśliwie zakończone amnestią. Można w nich widzieć konsekwencję papieskiego apelu z 1983 r. o potrzebie zwolnienia więźniów politycznych. Arcybiskup Dąbrowski 25 kwietnia 1984 r. zrelacjonował Papieżowi przebieg rozmów w sprawie uwolnienia „jedenastki” i zanotował: Z toku rozmów wynikało, ze rozwiązanie problemu więźniów politycznych ułatwiłoby Ojcu Świętemu rozmowy z prezydentem Reaganem nt. cofnięcia sankcji wobec Polski. (...) Ojciec Święty jest zdania, że Polska jako kraj, jako naród, ulega coraz większej pauperyzacji i zależności od Wschodu⁹. Zapowiedź zabiegów Jana Pawła II na rzecz zniesienia sankcji była dla władz PRL bardzo obiecująca i – przekazana władzom – z pewnością wpływała na większą elastyczność w traktowaniu kwestii więźniów politycznych. W lipcu 1984 r. zostali oni zwolnieni.

Kilka tygodni później został zamordowany ks. Jerzy Popiełuszko. Władze PRL, choć postawiły sprawców mordu przed sądem, zaostrzyły politykę wobec Kościoła. Na procesie toruńskim prokurator ostro atakował i zamordowanego, i władze kościelne. Powiało chłodem także podczas rozmów kościelno-państwowych, cenzura uniemożliwiła wwiezienie do Polski nr 10 „Osservatore Romano” z powodu – jak wyjaśniał gen. Kiszczak – orędzia Papieża na Nowy Rok i życzeń dla rodaków. Generał wyraził też niezadowolenie z przyjęcia przez Jana Pawła II Jerzego Milewskiego, kierującego Komitetem Koordynacyjnym „Solidarności” w Brukseli. Prócz takich pretensji i zadrażnień, władze przeciągały i ostatecznie zablokowały negocjacje nad powołaniem kościelnej fundacji wspierającej polską wieś, co w pewnym okresie było dla hierarchii niezwykle istotną sprawą. Usztywnianie polityki, także w stosunkach z Kościołem, władze tłumaczyły niekiedy naciskami „sojuszników”, ich niezadowoleniem ze stosunków panujących w Polsce. Postępowanie władz PRL wobec Kościoła polegało na ciągłych wahaniach: utrzymywano dialog na wysokim szczeblu, załatwiano szereg spraw drobnych, ale nie podejmowano żadnych śmielszych inicjatyw.

Niestety, bardzo mało wiemy o rozmowach Jana Pawła II z kierownictwem polskiego Episkopatu, o wyrażanych w nich nadziejach, radach, odczuciach. Można mieć tylko nadzieję, że z czasem zapiski z tych rozmów ujrzą światło dzienne i pozwolą pogłębić zrozumienie roli, jaką Jan Paweł II odegrał w polskich dążeniach do wolności.

„Jedni drugich brzemiona noście”, czyli trzecia pielgrzymka

Od 1985 r. władze PRL zabiegały o przyjęcie gen. Jaruzelskiego przez Papieża w Watykanie. Zależało im na wzmocnieniu międzynarodowej pozycji generała, któremu świat zachodni cały czas pamiętał zdławienie „Solidarności” i nakręcenie spirali represji. Oczekiwano dalszych starań Papieża o zniesienie sankcji amerykańskich. Liczono również na posunięcie naprzód sprawy wznowienia stosunków dyplomatycznych między PRL a Watykanem, o czym Warszawa marzyła od dawna. W 1986 r. starania o przyjęcie Jaruzelskiego władze łączyły z wyrażeniem zgody na pielgrzymkę Jana Pawła II do Polski w 1987 r. We wrześniu 1986 r. podjęto decyzję o uwolnieniu wszystkich więźniów politycznych. O wadze, jaką przywiązywano do wykorzystania tego faktu w relacjach z Kościołem, świadczy poinformowanie kardynała Glempa o amnestii z kilkudniowym wyprzedzeniem. Przedstawiciele władz mieli poinformować prymasa, że amnestię wiążą z wolą dialogu z Kościołem¹⁰.