Czytelnia

Za ludzi wierzących uważa się 96% Polaków, przytłaczająca większość z nich deklaruje się jako katolicy.¹ Wyniki badań CBOS wskazują, że 58% Polaków uczestniczy we Mszy św. co najmniej raz w tygodniu. Nieco częściej praktykują kobiety niż mężczyźni, nieco wyższy jest poziom praktyk religijnych na wsi niż w mieście.

Badacze z CBOS wyróżniają następujące kategorie osób: 58% – to wierzący i praktykujący regularnie, 29% - wierzący i praktykujący nieregularnie, 10% – wierzący, ale niepraktykujący, 1% – niewierzący, ale chodzący do kościoła, 2% – niewierzący i niepraktykujący. Ciekawe, że według CBOS w porównaniu z okresem PRL zmalała grupa osób konsekwentnie niewierzących i niepraktykujących (tak samo, co nietrudno zgadnąć, ograniczony został zasięg niezwykłego fenomenu PRL – ludzi chodzących do kościoła, choć niewierzących...).

Tadeusz Szawiel w roku 1996 wyróżnił natomiast cztery typy religijności Polaków: głęboko wierzący i regularnie praktykujący (10%), praktykujący regularnie i wierzący lub posiadający wątpliwości w sprawach wiary (40%), praktykujący nieregularnie, lecz wierzący (22%), praktykujący tylko kilka razy do roku lub wcale, niezależnie od deklaracji wiary (28%). Ta klasyfikacja lepiej, jak się wydaje, odzwierciedla stosunek badanych do wiary i Kościoła jednocześnie.

Dla wielu zaskakujące może być, że odnośnie poziomu praktyk religijnych niższe dane prezentują analizy Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego prowadzonego przez księży pallotynów. Dane te opierają się nie na deklaracjach zbieranych metodą sondażową, lecz na przeliczaniu w całej Polsce wiernych uczestniczących w niedzielnej Mszy świętej w wybraną niedzielę. Te unikatowe w skali światowej badania prowadzone są od roku 1979 we wszystkich polskich parafiach. Poziom praktyk religijnych jest według nich niższy o ok. 10-15% niż w badaniach sondażowych (wbrew podejrzeniom niektórych, że proboszczowie będą zainteresowani zawyżaniem poziomu praktyk w swoich parafiach!). Obecnie – dane za rok 1999 – poziom regularnych praktyk według danych Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego wynosi 46,9%. Ciekawe to zjawisko, że świeccy socjologowie mają lepszy obraz polskiej religijności niż instytucja kościelna. Można przypuszczać, że ludzie badani przez ankieterów chcą lepiej wypaść w ich oczach – jakaś część mówi zatem, że chodzą regularnie do kościoła, bo tak wypada…

Ważnym fenomenem wskazującym na pogłębienie wiary Polaków, uchwyconym przez badania kościelne, jest natomiast regularny wzrost communicantes, czyli liczby osób przyjmujących Komunię świętą podczas niedzielnej Mszy – od niespełna 8% w roku 1980 do 16,3% w roku 1999.² Wskaźnik communicantes traktuje się zazwyczaj jako przejaw wiary uświadomionej i głębokiej, nieograniczającej się jedynie do biernego uczestnictwa w obrzędach.

Okazuje się zatem, iż pomimo przewidywań czy obaw, że wolność i demokracja przyniosą ze sobą przyspieszony proces laicyzacji, w naszym kraju nie zadziałały mechanizmy prowadzące do masowego odchodzenia od religii. Rok 1989 – tak przełomowy w polskiej historii – nie stał się znaczącą cezurą w świadomości religijnej Polaków. Wieloletnie regularne badania CBOS wskazują, że od marca 1986 po dzień dzisiejszy autoidentyfikacje religijne utrzymują się zasadniczo na zbliżonym poziomie. Występujące niekiedy okresowe wahania są statystycznie mało istotne. Według ks. Janusza Mariańskiego, jedyne bardziej istotne zmiany, jakie można odnotować w poziomie praktyk religijnych, to małe przesunięcia w stronę regularności ich odbywania albo całkowitej rezygnacji.

Wiara selektywna?

Na dość wysokim poziomie utrzymane są również ogólne deklaracje Polaków dotyczące akceptacji zasad wiary. W badaniach CBOS (marzec 2000) i PBS (grudzień 2002) uzyskano niemal identyczne wyniki: prawie 60% badanych wybiera odpowiedź „Jestem wierzący(a) i stosuję się do wskazań Kościoła”, ok. 40% to „wierzący na swój własny sposób”. Bliższe przyjrzenie się wynikom wskazuje jednak, że nie jest tak różowo: okazuje się, że 1/4 z chodzących do kościoła przykładnie raz w tygodniu to ci, którzy wierzą „na swój własny sposób”...