Czytelnia

Konfrontacja obu światów ostatecznie może skończyć się trojako: albo wiara pokona religię, unieważniając bóstwa, albo religia pokona wiarę, z Boga czyniąc bóstwo. Możliwe jest także wyjście pośrednie – koegzystencja wiary i religii. Tę właśnie drogę – jak się wydaje – wybrało chrześcijaństwo. Historia chrześcijaństwa zhellenizowanego to dzieje nieustannego napięcia pomiędzy religią a wiarą. Im więcej religii, tym więcej rytualizmu, dogmatyzmu czy moralizatorstwa. Takie chrześcijaństwo staje się tym, czym ze swej natury nie jest, a więc systemem rytualnym, ideologicznym czy etycznym. Im więcej wiary, tym więcej świadectwa, albowiem chrześcijaństwo to nic innego jak nowa egzystencja, jak sposób istnienia: Teraz zaś już nie ja żyję, lecz żyje we mnie Chrystus (Ga 2, 20). Z tego fundamentalnego stwierdzenia wypływają wszelkie konsekwencje. Z podobnym problemem borykał się także judaizm. Jezusowe napiętnowanie faryzeuszów i uczonych w Piśmie było niczym innym jak walką z nadmiarem religii w wierze w Boga, która przejawiała się w skomplikowanym rytualizmie i rozbudowanym systemie przykazań gubiącym sens wiary. Temu także przeciwstawiali się prorocy, którzy przybywali z Bożym napomnieniem: Miłości pragnę, nie krwawej ofiary, poznania Boga bardziej niż całopaleń (Oz 6, 6).

Od propagowania religii do głoszenia wiary

Kościół musi się bardzo troszczyć o to, by zamiast głosić wiarę nie zaczął jedynie propagować religii. Kard. Ratzinger na pogrzebie ks. Luigiego Giussaniego powiedział, iż założyciel „Communione e Liberazione” zrozumiał, że chrześcijaństwo nie jest systemem intelektualnym, zbiorem dogmatów, pewnym moralizmem, ale spotkaniem, historią miłości, wydarzeniem⁶. Na innym miejscu Ratzinger określił chrześcijaństwo jako pamięć spojrzenia miłości Pana Boga na człowieka⁷. Idea ta jest bardzo bliska obecnemu papieżowi, pojawiła się bowiem już w początkowym akapicie jego pierwszej encykliki. U początku bycia chrześcijaninem nie ma decyzji etycznej czy jakiejś wielkiej idei, ale natomiast spotkanie z wydarzeniem, z Osobą – pisze Benedykt XVI. Niestety, o wiele łatwiej propagować system etyczny czy intelektualny niż przepowiadać wiarę zbudowaną na spotkaniu z Osobą.

Nie ulega wątpliwości, iż wiara wykształca określony system intelektualno-etyczny. Tragedią się jednak staje, gdy jedno bierze się za drugie i zamiast wiary przepowiada się tzw. wartości religijne, które są czymś wobec wiary wtórnym, choć ważnym dla życia społecznego. Wypada się zgodzić z Markiem Szulakiewiczem, iż taka degradacja chrześcijaństwa do zbioru norm ludzkiego zachowania jest w stanie dobrze uporządkować sferę międzyludzką, ale nie przyniesie odpowiedzi na pytanie o sens. Po raz kolejny muszę zatem przyznać, że nie zgadzam się z postulatami głoszącymi, iż polskie kaznodziejstwo winno być bardziej katechizmowe, dogmatyczne czy przypominające o normach moralnych. To nauczanie ma sens o tyle, o ile poprzedziło je kerygmatyczne głoszenie słowa Bożego. To bowiem kerygmat – rozumiany jako wezwanie domagające się odpowiedzi – wzbudza wiarę, a nie dogmat, który jest prawdą domagającą się intelektualnej akceptacji. Model jest wciąż ten sam. Jest to wezwanie. Takie, jakie usłyszał Abraham od Boga – „Wyjdź”; takie jakie usłyszeli uczniowie od Jezusa – „Pójdź za mną”. Wiemy tylko, że słyszał Głos – pisze Jan Paweł II o powołaniu Abrahama – który mówił do niego: Wyjdź! Abram postanowił iść za Głosem⁸. Nie można więc uciec od pytania, na ile kaznodziejstwo, także Kościoła w Polsce, jest głoszeniem wezwania, na które trzeba odpowiedzieć wiarą. Na ile prowokuje ono i daje doświadczenie wiary?