Czytelnia

Starożytne przekonanie, że doświadczenie seksualne pociąga za sobą zmianę świadomości, a nawet ją przekracza, że seksualne zjednoczenie kobiety i mężczyzny może być drogą do duchowej rozkoszy i oświecenia, jest wciąż częścią wielu tradycji duchowych Dalekiego Wschodu. Co jednak z chrześcijaństwem? W przeciwieństwie do mistyki wschodniej, która wydaje się mniej „spektakularna”, bo kobiety odgrywają w niej mniejszą rolę niż „kobiecy pierwiastek” („archetyp”)¹¹, chrześcijańska mistyka świętego małżeństwa była zawsze „wcielona” — była doświadczeniem konkretnych kobiet. Fakt, że mistyczki ukazują niekiedy pod osłoną swego doświadczenia więcej, niż kobiety świeckie mogłyby sobie pozwolić zostawić choćby domysłowi¹² — daje nam wciąż do myślenia.

Ostatecznym celem namiętności jest wy-danie siebie, zaufanie, otwarcie swego serca, pozwolenie na za-niknięcie, które w przeżyciu seksualnego spełnienia jest momentem „małej śmierci” (la petite mort). Chrześcijańska mistyka erotyzmu przywołuje bowiem na nowo w teologii paradygmat brakującej drugiej osoby, a więc myślenie wychodzące od „jesteś”. Namiętność, ta zmysłowa jak i duchowa, staje się bowiem p a s j ą w odpowiedzi na spojrzenie „innego”, a więc ukierunkowaną tęsknotą za bliskością i spełnieniem. Ale skąd ona do nas przychodzi?

Nie z Marsa ani z Wenus

Teolog szuka klucza dla źródłowego pytania o obcość i swojskość, w nas i między nami, u samego początku nie tylko ksiąg biblijnych, ale i „historii” rodzaju ludzkiego — w opowieści o raju. W micie o stworzeniu Adama i Ewy jest bowiem obecnych wiele wątków mówiących o „swojskości”, czyli byciu z lub wobec drugiego w kategoriach obcowania, jak i o „obcości” wyrażanej w kategoriach alienacji, różnicy, lęku i pragnienia.

Ponieważ nie jestem egzegetą, nie zamierzam zajmować się tutaj teologiczną analizą tekstu, który w zależności od przyjętej hermeneutyki filozoficzno-teologicznej może być różnie interpretowany. Pamiętając jednak, że mit nie jest bajką dla (zdziecinniałych) dorosłych, lecz nośnikiem pewnych uniwersalnych pytań, odwołam się do hermeneutyki obcości i swojskości w świecie płci i mistyki. Będę poszukiwał sensu i zrozumienia tych fenomenów egzystencji, posługując się pewnymi hipotezami psychoanalizy. Ostatecznym celem interpretacji nie jest bowiem rozumienie symbolu czy tekstu per se, lecz rozumienie siebie w obliczu symbolu czy tekstu¹³.

W literaturze psychologicznej dotyczącej przeżyć mistycznych wspomina się o możliwym związku seksualności z mistyką, widząc ich wspólne odniesienie w sposób metaforyczny, analogiczny lub utożsamiając je ze sobą. Wskazuje się także na fakt, że kobiety często opisują swoje doświadczenia seksualne i mistyczne, zamiennie używając przymiotników mających konotacje bierne i wpólnotowe¹⁴. Badania kwestionariuszowe karmelitanek bosych „ujawniły”, że wiele z nich przeżywało podniecenie seksualne w trakcie intensywnych modlitw wprowadzających je w doświadczenia mistyczne¹⁵. Badania amerykańskiego teologa i socjologa Andrew Greeleya potwierdzają tezę, że miłość seksualna jest częstym „wyzwalaczem” intensywnych przeżyć religijnych¹⁶.