Czytelnia

Atomizacja zagraża nawet owej „najmniejszej komórce społeczeństwa”, jaką jest rodzina. Żaden rząd, który po 1989 roku zapowiadał wprowadzenie polityki prorodzinnej, nie spełnił swoich obietnic. Ostatnie ekipy zresztą nic w tym względzie nie obiecują. W rzeczywistości rodzina w III Rzeczypospolitej relatywnie straciła nawet te mizerne osłony, jakie oferowała jej PRL. Pozostawiono ją samej sobie. Jej żywiciele mają świadomość, że w tym kraju każde przedsiębiorstwo może ogłosić upadłość, ale nie rodzina. Dlatego wielu mężczyzn i wiele kobiet zdecydowało się walczyć o nią wszelkimi dostępnymi środkami. Ciężko pracując, w imię dobra rodziny uczą się bezwzględności w osiąganiu celów materialnych, wierząc, że w wilczym stadzie — jak postrzegają otoczenie — tylko w ten sposób mogą wyszarpać coś dla siebie. Pracują coraz więcej i coraz dłużej, nawet w niedziele, a ich nieobecność w domu w ostatecznym rozrachunku bardziej rozkłada rodzinę, niż ją wspomaga. A jeśli nawet dostrzegają to błędne koło, nie widzą innego wyjścia, gdyż wiedzą, że ich bezrobocie będzie jeszcze gorszym ciosem w rodzinną wspólnotę.

Tak w olbrzymim skrócie wygląda oblicze współczesnego polskiego niewolnictwa. W kraju nie ma pieniędzy, więc miliony ludzi w Polsce — uczciwych i nieuczciwych — imają się wyczerpujących, niskopłatnych zajęć. Pracują ciężko, ale nie dla zysku, lecz dla przetrwania. Są przypisani do pracy — laboris adscripti — tak jak pańszczyźniani chłopi przypisani byli ongiś do ziemi, glebae adscripti. Mogą tę pracę porzucić, podobnie jak chłopi mogli zbiec z poddaństwa, ale wtedy — podobnie jak chłopi, o których mówiono, że zdjęto im kajdany z nóg razem z butami — skazują się na wegetację i brak jakiejkolwiek liczącej się pomocy ze strony otoczenia: państwa, samorządu, związków zawodowych (chronią one jedynie, choć chyba coraz mniej skutecznie, pracowników dużych branż i firm „strategicznych”), instytucji charytatywnych, których brak (czym właściwie zajmuje się PCK?), czy wreszcie dalszej rodziny, która z reguły albo nie chce pomagać (jeśli jest zamożna), albo też jest w takiej samej biedzie.

Ta proletariacka rzesza tuczy całkiem liczną warstwę ludzi przypisanych do dochodów. Robi to ze straceńczym uporem i w poczuciu beznadziejności, wiedząc, że nie ma innej alternatywy niż wybór: przystosować się do układu albo wylecieć za burtę. W tej sytuacji „przystosowuje się” nawet wielu porządnych, tłumacząc sobie, że pojedynczy protest nie ma sensu, bo i tak zostanie tylko pustym gestem. W naszej „Więziowej” ankiecie Bogumiła przekonuje samą siebie, że taki protest byłby wręcz czymś nieetycznym, bo dogadzającym jedynie własnej ambicji.

Wszyscy — pracodawcy i pracobiorcy — odczuwają lęk. Strach przed degradacją i popadnięciem w nędzę jest najczęstszą motywacją ich wspólnotowego działania. Wszyscy też są niezadowoleni lub nie w pełni zadowoleni z tego, co robią. Ostatnio spotkałem się z kolegą, z którym kiedyś pracowaliśmy w jednej gazecie, i usłyszałem od niego: „Wykorzystałem w życiu wszystkie szanse”. Taka wypowiedź — jeśli oczywiście nie pada przy okazji oficjalnych przemówień — to u nas absolutna rzadkość.