Czytelnia
Andrzej Friszke, Przeciw systemowi, w obronie robotników. Powstanie Komitetu Obrony Robotników, WIĘŹ 2006 nr 9.
Przez kilka pierwszych miesięcy działalności KOR stworzył wzory działania, które łączyły sprzeciw wobec systemu z ruchem społecznym o konkretnym, osiągalnym celu, jakim była walka o uwolnienie represjonowanych po czerwcu robotników i niesienie pomocy ich rodzinom. W toku tej walki tworzyły się mocne związki zaangażowanych w nią ludzi. Powstawały niecenzurowane pisma, które zapoczątkowały niepoddany kontroli władzy obieg informacji i myśli. Tak właśnie tworzyły się zalążki niezależnego od władz ruchu obywatelskiego, który ogromnie się przyczynił do późniejszego o cztery lata powstania „Solidarności”.
Andrzej Friszke
1 Por. Andrzej Friszke, „Protesty przeciw poprawkom do konstytucji w 1976”, „Więź” 1994 nr 10.
2 Fragment — nieco rozbudowany — opracowania, będącego przedmową do nowego wydania książki Jana Józefa Lipskiego „KOR”, które we wrześniu br. opublikuje Instytut Pamięci Narodowej.
3 Por. Paweł Sasanka, Czerwiec 1976. Geneza — przebieg — konsekwencje”, Warszawa 2006.
4 Zygmunt Hemmerling, Marek Nadolski, Opozycja demokratyczne w Polsce 1976-1980. Wybór dokumentów”, Warszawa 1994, s. 60-61.
5 Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej (dalej: AIPN), 0204/1417, t. 19, k. 63.
6 Odpisy tych oświadczeń w zbiorach autora.
7 Pod salą rozpraw byli m. in. Kuroń, Lipski, Michnik, Olszewski, Macierewicz, Blumsztajn, Toruńczyk, Teresa Bogucka, Dorn, Kawalec, Marzena Górszczyk, Małgorzata Łukasiewicz, Małgorzata Piotrowska.
8 Jacek Kuroń, „Gwiezdny czas”, Londyn 1991, s. 8.
9 „Aneks” 1976 nr 12, przedruk: Z. Hemmerling, M. Nadolski, op. cit., s. 62-64.
10 Relacja Antoniego Macierewicza udzielona w 1981 r. A. Friszke i Andrzejowi Paczkowskiemu.
11 Informację taką odnotowała SB, stwierdzając jednocześnie: „Brak danych co do wysokości funduszu i sposobu dysponowania nim” (AIPN, 0204/1417, t. 70, k. 1). W innej notatce czytamy, że dysponentami środków są Lipski, Olszewski i Cohn (w 1948 r. jeden z oskarżonych w procesie Kazimierza Pużaka i innych przywódców PPS-WRN), „ale jego wysokość nie jest nam znana” (AIPN, 0204/1405, t. 2, k. 17).
12 AIPN, 0204/1405, t. 2, Analiza materiałów operacyjnych dotyczących powołania „Komitetu do spraw obrony człowieka”, 15 IX 1976 r., k. 16.
13 Ibidem, t. 2, Informacja z podsłuchu u E. Lipińskiego, k. 8.
14 Opracowanie bez tytułu datowane na 25 VIII 1976 r., w zbiorach autora. Zostało ono przekazane przez Andrzeja Wielowieyskiego, sekretarza KIK, kierownictwu Episkopatu. Na to opracowanie powołuje się Lipski w swej książce (s. XXX), mylnie podając jednak datę: 25 lipca. Trzeba zaznaczyć dla porównania, że przeciętna pensja miesięczna wynosiła w tym czasie ok. 3 tys. zł.
15 AIPN, 0204/1405, t. 2, Informacja operacyjna oparta o zapis podsłuchu, 8 IX 1976 r., k. 8. Prof. Lipiński po przybyciu do Paryża skontaktował się z tamtejszym środowiskiem polskich socjalistów, m.in. Feliksem Mantlem, za którego pośrednictwem 27 września — na dwa dni przed powrotem do kraju — skomunikował się z Adamem Ciołkoszem. Wkrótce — 8 października — powstał w Londynie Obywatelski Komitet Zbiórki na Pomoc Ofiarom Wydarzeń Czerwcowych z Edwardem Raczyńskim na czele. Wśród członków Komitetu byli m.in. Adam Ciołkosz i Tadeusz Żenczykowski. Komitet podjął zbiórkę przy wykorzystaniu sieci placówek Skarbu Narodowego. Por. A. Friszke, Życie polityczne emigracji”, Warszawa 1999 (Druga Wielka Emigracja”, cz. I), s. 402-403. Równolegle przesyłane były pieniądze od Ciołkosza do Cohna, m.in. za pośrednictwem Jerzego Handelsmana (Instytut Polski i Muzeum im. Gen. Sikorskiego. Archiwum Adama i Lidii Ciołkoszów, List Ciołkosza do Mantla, 12 XI 1976 r.).
16 Wbrew relacji Lipskiego, nie było na tym spotkaniu Macierewicza, choć jego nazwisko wymienione jest także w cytowanym dokumencie MSW. Swojej obecności na tym spotkaniu Macierewicz zaprzecza.
17 AIPN, 0204/1417, t. 19, Meldunek operacyjny (sprawa Watra), 22 IX 1976 r., k. 83-86. Wśród uczestników zebrania byli m.in. Aniela Steinsbergowa, Ludwik Cohn, Jan Olszewski, Jan Kielanowski, Józef Rybicki, Jerzy Andrzejewski, Kazimierz Brandys, Andrzej Kijowski, Halina Mikołajska, Stanisław Hartman, Antoni Libera. Zebraniu przewodniczył Lipski..
18 AIPN, 0204/1405, t. 2, Informacja operacyjna, 13 IX 1976 r., k. 12-13.
19 AIPN, 0204/1421, t. 2, k. 90.
20 AIPN, 0204/1417, t. 19, Meldunek operacyjny (sprawa Watra), 22 IX 1976 r., k. 81-82. Rozmowa odbyła się 20 września, streszczono ją na podstawie podsłuchu u Steinsbergowej.
21 Relacja A. Macierewicza udzielona A. Friszke i A. Paczkowskiemu w 1981r.
22 AIPN, 0204/1421, t. 2, Meldunek operacyjny, 28 IX 1976 r., k. 104-105.
23 „Dokumenty Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, wstęp i oprac. Andrzej Jastrzębski, Warszawa-Londyn 1994, s. 30-31.
24 Relacja Lipskiego udzielona A. Paczkowskiemu i A. Friszke w 1981 r.
25 J. J. Lipski, „KOR”, nowe wyd. — w druku.
