Czytelnia

Innymi słowy, biologia nie determinuje już całkowicie życia kobiet (co nie oznacza, że stałyśmy się bezcielesne). Jest to zmiana porównywalna z tą, którą spowodował wynalazek rolnictwa, uwalniający ludzkość od konieczności prowadzenia koczowniczego trybu życia, albo rewolucja przemysłowa, która w ciągu kilku pokoleń przeniosła większość ludzi od uprawy roli do miast przed ekrany komputerów. Zmiana statusu i wa­runków życia kobiet, związana z kontrolą płodności i narodzin, jest przełomem o co najmniej podobnej skali. Dokonujący się obecnie przełom w życiu kobiet jest zjawiskiem o wymiarze epokowym, który w końcu dosięgnie każdej sfery życia – od życia rodzinnego do polityki, od relacji pomiędzy płciami do języka symboli i metafor, które stosujemy wobec Boga.

Żadną miarą jednak ten przełom cywilizacyjny nie może usprawiedli­wiać wszelkich nowinek, jakie w jego imię proponują feministki. Każdy z tych pomysłów powinien być uważnie oceniany. Sama odnoszę się do nich na ogół sceptycznie. Trzeba jednak przyznać, że każdy feminizm – czy to nowy, czy stary – będzie miał dalekosiężne oddziaływanie. Będzie stanowić wyzwanie dla postaw i przekonań, wśród których żyjemy od stu­leci, jeśli wręcz nie od tysiącleci. Jeśli zatem ktoś nie był w stanie polubić starego feminizmu właśnie dlatego, że nie chciał przyjąć do wiadomości jego dalekosiężnych konsekwencji, nie będzie również w stanie polubić feminizmu nowego.

Porzucając tę rozległą perspektywę historyczną, spróbuję zająć się tym, czego w starym feminizmie nie lubię. We wczesnym ruchu kobiecym pozytywne i pożyteczne było przekonanie, że kobieta może uczynić więcej, może wiele wnieść do życia społecznego. W książce „The Feminine Mys­tique” (którą dostałam od męża w prezencie urodzinowym w 1964 roku) Betty Friedan opisywała ograniczoną przestrzeń zacisza domowego, w której kobieta mogła próbować osiągnąć szczęście jedynie w roli żony i matki. Jill Ker Conway w swojej autobiograficznej książce „True North” przypomniała, że w latach pięćdziesiątych młode kobiety kończące z wyróżnieniem studia na Harvardzie nie miały nawet co marzyć o znalezieniu zatrudnienia na tym uniwersytecie. Kobiety, podejmując karierę naukową na wyższych uczelniach, nie mogły nawet myśleć o tym, by zarabiać tyle samo co mężczyźni. W Toronto, gdzie Jill Ker Conway znalazła w końcu możliwość pracy na uczelni, osobiście wkroczyła do gabinetu rektora, upominając się o sprawiedliwe wynagrodzenie. I w końcu dopięła swego.

Ten pozytywny sens korzystania przez kobiety ze swojego wykształ­cenia, talentów i umiejętności przesłoniła później postawa, którą słusznie nazwano „kulturą narzekania”. Kiedyś, na początku lat siedemdziesią­tych, wraz z przyjaciółką poszłyśmy na spotkanie kobiecej grupy zajmują­cej się „budzeniem świadomości”. Obie – pełne zapału – chciałyśmy dowiedzieć się czegoś o tego rodzaju nowych grupach. Usłyszałyśmy jed­nak wyłącznie narzekania, głównie na mężów, ale też na ojców, braci, nauczycieli... Bez wątpienia, niektóre z tych lamentów były w pełni uzasadnione. Obie jednak przyszłyśmy tam z nadzieją, że usłyszymy coś innego, tym bardziej że w tym akurat czasie nasi mężowie zostali w do­mu, zajmując się dziećmi. Jedna z nas, śmiejąc się, opowiedziała o tym w grupowym kręgu. Dodatkowo jeszcze złośliwie powiedziałyśmy parę in­nych miłych rzeczy o naszych mężach. Nigdy więcej już nas nie zapro­szono…