Czytelnia

ks. Dariusz Kwiatkowski

Watykańska reforma liturgii

Przed 39 laty Sobór Watykański II uchwalił Konstytucję o liturgii świętej „Sacrosanctum Concilium”, która wezwała Kościół do odnowy liturgicznej i stała się jej fundamentem. Okrągła rocznica konstytucji to dobra okazja do dokonania podsumowania tego wszystkiego, co przyniosła ze sobą reforma liturgiczna, która w tak zasadniczy, choć nie pozbawiony pewnych napięć, sposób odmieniła życie posoborowego Kościoła.

W niniejszym artykule pragnę przedstawić jedynie podstawowe elementy dokonanej i wciąż dokonującej się odnowy liturgii. Mam nadzieję, że w ten sposób może nieco wyraźniej zdołamy uświadomić sobie wielkie znaczenie reformy liturgicznej dla życia Kościoła, czyli nas wszystkich.

Teologiczne założenia reformy

Głównym celem reformy liturgicznej – przygotowywanej dużo wcześniej przez ruch liturgiczny i wyrażonej w soborowej Konstytucji o liturgii – było doktrynalne, pastoralne i duchowe odnowienie życia w Kościele przez czynne, świadome, aktywne i owocne uczestnictwo wierzących w liturgii. Cel ten domagał się pogłębienia teologicznego ujęcia liturgii.

Sobór umieścił liturgię w przestrzeni dokonującej się nieustannie historii zbawienia. Przez liturgię Chrystus zmartwychwstały kontynuuje wykonywanie swego urzędu kapłańskiego. W niej przez znaki widzialne wyraża się mistyczne Ciało Chrystusa (por. KL 7). Według tej syntetycznej „definicji” kult i uświęcenie człowieka stanowią dwa konstytutywne i warunkujące się nawzajem elementy liturgii.

Liturgia jest miejscem spotkania i zbawczego dialogu Boga z człowiekiem. Sobór odchodzi od prawno-rubrycystycznego pojęcia liturgii, widząc w niej wydarzenie zbawcze. Za pośrednictwem Chrystusa w Duchu Świętym dokonuje się święta wymiana i dialog między Bogiem, który zbawia i uświęca, a człowiekiem, który odpowiada na działanie Boga aktami kultu i swoim życiem. Należy zwrócić uwagę na dynamiczną obecność Chrystusa w celebracjach liturgicznych: w ofierze Mszy świętej, czy to w osobie odprawiającego, (...) czy też zwłaszcza pod postaciami eucharystycznymi. Obecny jest mocą swoją w sakramentach tak, że gdy ktoś chrzci, sam Chrystus chrzci. Jest obecny w swoim słowie, albowiem gdy w Kościele czyta się Pismo święte, wówczas On sam mówi. Jest obecny wreszcie, gdy Kościół modli się i śpiewa psalmy (KL 7).

Z definicji liturgii wypływa jej aspekt wspólnotowy. Czynności liturgiczne nie są aktami prywatnymi, lecz kultem wspólnoty Kościoła, który jest sakramentem jedności. W liturgii Kościół stale się odnawia, wzrasta i doświadcza swej duchowej tożsamości. Wspólnota Kościoła, urzeczywistniająca się w słuchaniu słowa Bożego i gromadząca się na modlitwie i łamaniu chleba, jest hierarchicznie uporządkowana, gdzie każdy z członków ma do wypełnienia ściśle określone zadania. Doceniając eklezjalny wymiar liturgii, Sobór zwraca uwagę na potrzebę czynnego i świadomego uczestnictwa wiernych w celebracjach liturgicznych.

Wytyczne pastoralne reformy

Sobór Watykański II, pragnąc odnowy życia religijnego, stał się soborem pastoralnym. W zakresie reformy liturgicznej odkryto na nowo zasadę liturgia semper reformanda. Przyszedł czas zerwania z uniformizmem i potrydenckim modelem kultu, którego praktycznie nie wolno było zmieniać ani dostosowywać do konkretnych warunków kulturowych różnych narodów. Pastoralne podejście do liturgii miało przywrócić ją człowiekowi, aby pełniej mógł z niej czerpać łaski (por. KL 21). Dlatego należało uprościć obrzędy, znaki, modlitwy, aby jaśniej wyrażały święte tajemnice i były zrozumiałe dla uczestniczących w liturgii. Zmiany nie mogły oznaczać anarchii, dlatego zostały wyznaczone granice określone ogólnym stwierdzeniem: Liturgia bowiem składa się z części niezmiennej, pochodzącej z ustanowienia Bożego, i z części podlegającej zmianom, które z biegiem lat mogą lub nawet powinny być zmienione (KL 21).