Czytelnia

Inną wartością podstawową jest dla Japonii niewątpliwie stosunek do piękna. Czy to za sprawą buddyzmu, czy amalgamatu, jaki stworzyła japońska kultura, przejmując buddyzm z kontynentu i tworząc szczególny model religijny, zawierający także elementy pierwotnych, animistycznych wierzeń — z całą pewnością postawiła ona piękno i dążenie do niego bardzo wysoko w hierarchii wartości, które decydują o ocenie jednostki w oczach społeczeństwa.

KG: Zjawisko synkretyzmu kulturowego występuje również w Chinach, możemy je zaobserwować też w Wietnamie i w Korei. Najlepiej je widać w sferze religii. W jednej świątyni możemy tam znaleźć figury z najróżniejszych panteonów i często trudno jest określić, jakiej religii jest to świątynia, nawet miejscowy kapłan czasem nie potrafi udzielić tu odpowiedzi. Chyba najlepiej byłoby porównać to zjawisko do „synkretyzmu mozaiki”, która składając się z różnych kawałeczków tworzy pewien obraz poprzez włączanie poszczególnych elementów do ogólnej struktury.

„Więź”: Idąc za tym porównaniem, religijność Europy to warstwy fresków, nakładanych jeden na drugi w ciągu stuleci.

KG: W kulturze chińskiej w najróżniejszych formach przewija się myśl Konfucjusza, który głosił, że piękno polega na harmonii. I jeśli przyjmiemy, że strukturą świata, jego naturą jest harmonijność kosmosu, zatem w tym sensie piękno zbliża się do kosmicznej natury. Ale oczywiście nie w tym sensie metafizycznym, o jakim mówił profesor Byrski.

HL: I też chyba nie do końca w takim sensie, w jakim pojmują piękno Japończycy. Wpływ estetyki chińskiej jest u nich przemożny i w architekturze, i w malarstwie, i w teatrze, niemniej tym, co nas, badaczy i miłośników japońskiej kultury szczególnie pociąga, są te jej manifestacje, w których ideałem piękna jest nie tyle zaprzeczenie harmonii, co jej negacja jako celu samego w sobie. Wydaje się, że zbliżamy się tutaj jednak do modelu indyjskiego, gdzie sztuka jest drogą, jest sposobem medytacji, wyrażenia tego, co niewyrażalne.

KG: Zaakceptowałbym określenie „niewyrażalne” w odniesieniu do Chin: w gruncie rzeczy świat cywilizacji konfucjańsko-buddyjskiej nie dzieli się, jak u nas, na świat fizyczny i metafizyczny, tylko na świat wyrażalny, konkretny i świat postrzegalny nie bezpośrednio, ale tak samo realny i będący tak samo częścią naszego świata, poza którym innego świata nie ma.

MKB: To o tyle się różnimy, że człowiek w Indiach uznaje tamten świat za bardziej realny, niż ten.

Kolektywizm bez uniwersalizmu?

„Więź”: Jak definiowane są w Azji wartości uniwersalne: idea prawa do życia, ludzkiej wolności i godności?

SZ: Wybitny filolog japoński Hajime Nakamura rozważał kiedyś paradoks: jak to możliwe, że buddyzm, którego naczelną zasadą jest „nie zabijaj”, mógł stać się w Japonii podstawą samurajskiej etykiety bushido, w końcu szkoły zabójców. Otóż, jak wielokrotnie wyjaśniali mi buddyści w Azji, nie jest to jakaś dewiacja tej religii — buddyzm japoński jest tak samo prawdziwy, jak wszystkie pozostałe jego odmiany. Z tym, że społeczeństwo japońskie, jako całość, dziedziczy karmę*¹ zabójców.