Czytelnia

Mówiąc ogólnie, doszedłem do wniosku, że chrześcijaństwo to niesamowita religia, a swoją postawę wobec niej muszę na nowo przemyśleć. Dlatego przez ponad 20 ostatnich lat starałem się sformułować pozytywną żydowską teologię chrześcijaństwa.

Polska pokuta

Na początku dialogu nie przykładałem wielkiej wagi do Polski i Polaków. Prawdę mówiąc, miały w tym udział również stereotypy, którym ulegałem. Pamiętałem też o duchach moich przodków, które pozostały w Polsce. Wydarzeniem, które przykuło moją uwagę i dokonało przemiany w mojej postawie, było powstanie „Solidarności” w 1980 roku. Zrozumiałem, że Polacy to naród, który dąży do wolności i godności wbrew obcemu ciemięzcy, i zacząłem im współczuć.

Pojawił się też Jan Paweł II, papież Polak. Mówił on ciepło o Żydach i o judaizmie jako przymierzu, które nigdy nie zostało odwołane. Uznał wszystkie błędy, które doprowadziły do Holokaustu. Ostatecznie także uznał państwo Izrael. Wykazał się miłością i determinacją w celu odrzucenia antysemityzmu (a nie tylko wykazania błędu antysemityzmu). On także pokazał mi, w jaki sposób religia może przemawiać w obronie godności i wolności ludzkiej. Pozostaję pod jego wielkim wrażeniem.

Wreszcie, kiedy komunistyczna władza w Polsce grała kartą antysemicką (jak często zdarza się rządom, które uciskają ludzi), byłem bardzo poruszony, gdy „Solidarność” tę grę odrzuciła. Wielki żydowski filozof Majmonides uczy, że są dwa rodzaje pokuty: jeden nazywa pokutą, a drugi zupełną pokutą. Pokuta prowadzi do tego, że Bóg przebacza grzechy. W przypadku zaś zupełnej pokuty grzech przemienia się w cnotę; dzięki Bożemu przebaczeniu człowiek staje się lepszy, niż byłby, gdyby nie zgrzeszył. Jaka jest różnica między pokutą a zupełną pokutą? Majmonides tak to wyjaśnia: wyobraźmy sobie mężczyznę, który w momencie słabości popełnia cudzołóstwo. Jakiś czas później spotyka tę samą kobietę, w takich samych okolicznościach, w których mógłby to zrobić jeszcze raz. Filozof dopowiada, że ten człowiek musi być wciąż jeszcze młody i odczuwać podobną intensywną żądzę. Jeżeli jest zbyt stary czy zmęczony, nie będzie to zupełna pokuta. Jeżeli jednak odczuwa ten sam zapał do popełnienia grzechu, ale nie robi tego – jest to zupełna pokuta.

Pomyślałem więc, że oto (przynajmniej niektórzy) Polacy mają taką samą możliwość popełnienia starego grzechu, lecz tego nie robią. Uznałem więc, że nadszedł czas, aby Żydzi i Polacy się pojednali i wspólnie rozpoczęli nowy rozdział przyszłości.

Po wielkiej katastrofie

Jest kilka powodów, dla których zmieniało się moje osobiste życie, dzięki którym zrozumiałem, że to, co robimy – dialog – jest tak ważne. Po pierwsze, chodzi o odkrycie, jaki był najważniejszy czynnik, który pozwalał Żydom przetrwać Holokaust. Nie było nim zachowanie nazistów, ponieważ starali się oni zabijać Żydów wszędzie. Nie chodzi o zachowanie Żydów – czy uciekali, czy też się ukrywali – bo prawie zawsze ich dopadano. Kluczem do ocalenia Żydów było zachowanie świadków. W Danii 95% Żydów uratowali sąsiedzi. W Europie Wschodniej 90% Żydów zginęło. Ale zrozumiałem też, że trzeba oddać Polakom sprawiedliwość – w Polsce żyły 3 miliony Żydów, a nie 30 tysięcy, jak w Danii. Polskich Żydów nie można było ewakuować do Szwecji. I to jedynie w waszym kraju naziści grozili śmiercią nie tylko tym, którzy bezpośrednio ratowali Żydów, ale także ich całym rodzinom.