Czytelnia

Andrzej Friszke

¹ Skrót opracowania przedstawionego na międzynarodowej konferencji „Polska 1986-1989. Koniec systemu” w Miedzeszynie 21-23 października 1999 roku. Część druga tekstu znajdzie się w następnym numerze „Więzi”.
² Jerzy Holzer, Krzysztof Leski, „Solidarność w podziemiu”, Łódź 1990, s. 65, 90, 117.
³ Andrzej Jezierski, Cecylia Leszczyńska, „Historia gospodarcza Polski”, Warszawa 1998, s. 530-531, 548.
⁴ Por. Andrzej Paczkowski, „Nastroje przed bitwą” (memoriał Stanisława Cioska, Władysława Pożogi, Jerzego Urbana z 8 września 1987), „Zeszyty Historyczne” 1992, nr 100.
⁵ Władysław Baka, „U źródeł wielkiej transformacji”, Warszawa 1999, s. 59-63.
⁶ AAN, PZPR V/314, s. 87.
⁷ Por. Jan Skórzyński, „Ugoda i rewolucja. Władza i opozycja 1985-1989”, Warszawa 1995, s. 25-26, 34-36; A. Paczkowski, „Polska 1986-1989: od kooptacji do negocjacji”, Warszawa 1997, s. 11-12; Andrzej Friszke, „Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956-1989”, Warszawa 1997, s. 245-254.
⁸ Brak wiary w zdolność rządzących do wyprowadzenia kraju z kryzysu deklarowało w 1985 25%, w 1986 40% badanych. Mirosława Marody, „Długi finał”, Warszawa 1995, s. 29, 50-51.
⁹ AAN, PZPR V/402, s. 89-116. „Informacja o stanie nastrojów społecznych i działalności przeciwnika w pierwszym okresie II etapu reform”, materiał opracowany w Wydziale Propagandy KC PZPR rozesłany 12 marca 1988 członkom BP, zastępcom członków BP, sekretarzom KC.
¹⁰ Obywatele mieli odpowiedzieć, czy opowiadają się za realizacją przedstawionego Sejmowi programu walki z kryzysem gospodarczym oraz czy pragną demokratyzacji życia politycznego. W referendum wzięło udział 67% uprawnionych, przy czym odpowiedzi pozytywnych udzieliło 66% na pierwsze, 69% na drugie pytanie. Władze wyznaczyły jednak wysoką barierę prawomocności, domagając się przyzwolenia od ponad połowy uprawnionych do głosowania. Uzyskane wyniki były poniżej tej granicy.
¹¹ AAN, PZPR V/418, s. 18-21. „Synteza oceny przebiegu i wyniki wyborów do rad narodowych 19 czerwca 1988 r.”
¹² AAN, PZPR V/412, s. 80.
¹³ A. Paczkowski, „Pół wieku dziejów Polski 1939-1989”, Warszawa 1995, s. 556-557. Wojciech Jaruzelski mówił o 270 tysiącach stanowisk nomenklaturowych. „Tajne dokumenty Biura Politycznego i Sekretariatu KC. Ostatni rok władzy 1988-1989”, oprac. Stanisław Perzkowski, Londyn 1994, s. 43.
¹⁴ A. Paczkowski, „Nastroje”, op. cit., Mieczysław F. Rakowski, „Jak to się stało”, Warszawa 1991, s. 99-103.
¹⁵ AAN, PZPR V/408, s. 248-259. List Alfreda Miodowicza do Wojciecha Jaruzelskiego z 26 kwietnia 1988, załącznik na posiedzenie Biura Politycznego KC 26 kwietnia 1988.
¹⁶ Relacja Andrzeja Wielowieyskiego przytoczona w: Tomasz Tabako, „Strajk 88”, Warszawa 1992, s. 80-81.
¹⁷ T.Tabako, op. cit.; Paweł Smoleński, „A na hucie strajk...”, Wojciech Giełżyński, „Gdańsk, maj 88”, Londyn 1989; „Kalendarium (1980-1989)” oprac. Wojciech Turek, w: „Solidarność i opozycja antykomunistyczna w Gdańsku (1980-1989), Gdańsk 1995, tamże wiele cennych opracowań i relacji o sytuacji w środowiskach opozycyjnych w Trójmieście.
¹⁸ T. Tabako, op. cit., s. 177-178. Oficjalne stanowisko KKW „Solidarności” z 30 maja, por. „Tygodnik Mazowsze” nr 253 - 1 czerwca 1988.
¹⁹ „Trybuna Ludu” 16 maja 1988.
²⁰ Peter Raina, „Rozmowy z władzami PRL. Arcybiskup Dąbrowski w służbie Kościoła i Narodu”, t. II, Warszawa 1995, s. 232-240.
²¹ „Trybuna Ludu” 14 czerwca 1988.
²² W rozmowie z Michaiłem Gorbaczowem 14 lipca Wojciech Jaruzelski wykluczał możliwość pluralizmu związkowego oraz legalnego działania partii opozycyjnych. „Tajne dokumenty”, op. cit., s. 8.
²³ „Życie Warszawy” 15 czerwca 1988, „Trybuna Ludu” 16 czerwca 1988. Por. J. Skórzyński, op. cit., s. 74-75. Warto zauważyć, że propozycje władz nie wywołały żadnej istotnej debaty w środowisku „Solidarności”.
²⁴ „Zebranie Zarządu KIK Wrocław. Komunikat Kazimierza Czaplińskiego”, notatka ze spotkania przekazana autorowi przez K. Czaplińskiego.
²⁵ T. Tabako, op. cit., s. 80-81, A. Friszke, „Oaza” , op. cit., s. 264.
²⁶ A. Friszke, „Oaza”, op. cit., s. 266 (relacja Stelmachowskiego na zebraniu Zarządu KIK 21 lipca).
²⁷ „Tajne dokumenty”, op. cit., s. 15-32 (kalendarium akcji strajkowych); „Kalendarium 1980-1989”, op. cit., s. 315. Szczegółowe relacje o strajkach w: „Tygodnik Mazowsze” nr 260 - 25 sierpnia 1988, nr 261 - 31 sierpnia 1988, nr 262 - 7 września 1988. Por. Dionizy Garbacz, „Strajk w Stalowej Woli. 22 sierpnia-1 września”, Stalowa Wola 1998.
²⁸ „Tajne dokumenty”, op. cit., s. 46.
²⁹ Wprawdzie 20 sierpnia odbyło się zebranie KOK, na którym postanowiono rozpocząć przygotowania do wprowadzenia stanu wyjątkowego, ale termin gotowości wyznaczono na 31 października. Por. Lech Kowalski, „Stan wyjątkowy - Okrągły Stół”, „Arka” 1993 nr 2/3. Andrzej Paczkowski, zwracając uwagę na odległość terminu osiągnięcia gotowości oraz inne czynniki, sądzi, że wprowadzenie stanu wyjątkowego mogło być co najwyżej scenariuszem rezerwowym. A.Paczkowski, „Polska 1986-1989: od kooptacji do negocjacji”, Warszawa 1997, s. 18. Tezę tę potwierdza zapis dyskusji na posiedzeniu Biura Politycznego 21 sierpnia, gdzie odrzucono - właściwie bez dyskusji - możliwość podjęcia rozwiązań siłowych. AAN, PZPR V/421, s. 2-19. Dokument ten opublikował Antoni Dudek w: „Arcana” 1999, nr 30.
³⁰ „Z pozycji negocjatora. Mówi prof. Andrzej Stelmachowski”, „Tygodnik Mazowsze” nr 261 - 31 sierpnia 1988; T. Tabako, op. cit., s. 184-185; A. Stelmachowski, „Relacja”, „Konfrontacje” 1988, nr 11; „[Bronisław]Geremek opowiada Żakowski pyta. Rok 1989”, Warszawa 1990, s. 15; A. Stelmachowski, „Kształtowanie się ustroju III Rzeczypospolitej”, Warszawa-Jaktorów 1998, s. 42.
³¹ AAN, PZPR, V/421, s. 2-19. Por. „Przyczynek do genezy okrągłego stołu”, oprac. A. Dudek, „Arcana” 1999, nr 30.
³² T. Tabako, op. cit., s. 241-246.
³³ J. Skórzyński, op. cit., s. 85.
³⁴ Autorami memoriału byli Stelmachowski, Jarosław Kaczyński, Tadeusz Mazowiecki, Adam Michnik, tekst skorygował Bronisław Geremek.
³⁵ T. Tabako, op. cit., s. 248-250; A. Stelmachowski, op. cit., s. 44; analiza tekstu J. Skórzyński, op. cit., s. 87-88.
³⁶ P. Raina, op. cit., s. 256-257.
³⁷ „Okrągły Stół”, oprac. Krzysztof Dubiński, Warszawa 1999, s. 35.
³⁸ J. Skórzyński, op. cit., s. 89; M. F. Rakowski, op. cit., s. 117-118; „Tajne dokumenty”, op. cit., s. 34-37. Plenum debatowało nad kwestią zamrożenia płac i cen, lecz nie podjęło tak drastycznej decyzji. Jak pisze Władysław Baka, wymuszenie przez OPZZ trzykrotnie wyższych rekompensat płacowych (6 tysięcy zamiast 1,8 tysięcy) uruchomiło galopadę dochodów i cen, co w rezultacie doprowadziło do generalnego rozchwiania rynku. W. Baka, op. cit., s. 66.
³⁹ J. Skórzyński, op. cit., s. 90.
⁴⁰ K. Dubiński, op. cit., s. 15. W rozmowie uczestniczyli także bp Jerzy Dąbrowski i S. Ciosek. Analogiczną kolejność problemów wymieniał Wałęsa w notatce „W sprawie rozpoczęcia rozmów” z 4 września 1988.
⁴¹ „Tajne dokumenty”, op.cit., s.42. Por. też wypowiedź Jaruzelskiego, tamże, s.42-43.
⁴² Jan Klincz [Joanna Szczęsna], „Między nadzieją a zwątpieniem”, „Tygodnik Mazowsze” nr 266 - 5 października 1988.
⁴³ K. Dubiński, op. cit., s. 53-55.
⁴⁴ „Tajne dokumenty”, op. cit., s. 44-51.
⁴⁵ Archiwum A. Stelmachowskiego - relacja z rozmowy dla L. Wałęsy z 6 września 1988.
⁴⁶ P. Raina, op. cit., s. 261.
⁴⁷ P. Raina, op. cit., s. 258.
⁴⁸ Gen. Kiszczak 16 września 1988 uprzedzając Wałęsę, Mazowieckiego i Orszulika o bliskim odwołaniu rządu Messnera mówił, że stworzy to pomyślniejsze warunki dla rozmów „okrągłego stołu” i legalizacji „Solidarności”. K. Dubiński, op. cit., s. 16.
⁴⁹ „Tygodnik Mazowsze” nr 263 — 14 września 1988, por. J. Skórzyński, op. cit., s. 99.
⁵⁰ „Tygodnik Mazowsze” nr 263 — 14 września 1988, por. J. Skórzyński, op. cit., s. 100-102.
⁵¹ K. Dubiński, op. cit., s. 65-67.
⁵² P. Raina, op. cit., s.281. Podobnie — Andrzej Stelmachowski w relacji z września 1988 roku, opublikowanej w piśmie „Most” (1988, nr 19/20), przedruk w: „Pęknięty dzban. Wybór dokumentów Związku «Solidarność» 1988-1990”, Szczecin 1991, s. 44. Obszerny zapis ze spotkania w „Tygodniku Mazowsze” nr 264 — 21 września 1988, tamże oceny Władysława Frasyniuka, Tadeusza Mazowieckiego, Henryka Wujca.
⁵³ „Tygodnik Mazowsze” nr 265 — 28 września 1988.
⁵⁴ Archiwum A. Stelmachowskiego. List A. Stelmachowskiego do L. Wałęsy z 1 października 1988.
⁵⁵ „Tajne dokumenty”, op. cit., s. 55-127, por. J. Skórzyński, op. cit., s. 114-119.
⁵⁶ K. Dubiński, op. cit., s. 93-110. Tamże (s. 109-110) lista osób, „które nie powinny brać udziału w obradach”, obejmująca większość przywódców „Solidarności”.
⁵⁷ Archiwum A. Stelmachowskiego. List A. Stelmachowskiego do Prymasa Glempa z 24 października 1988. Por. „Geremek”, op. cit., s. 22. Trwająca w tym czasie kampania propagandowa przeciw części przywódców „Solidarności” miała — jak się wydaje — doprowadzić do podzielenia opozycji. Obiektem niewybrednych ataków byli Jacek Kuroń, Adam Michnik, Janusz Onyszkiewicz, Władysław Frasyniuk, Stefan Bratkowski, Jan Józef Lipski. „Tygodnik Mazowsze” stwierdzał, że tylko na Śląsku toczy się co najmniej 50 dochodzeń przeciw uczestnikom strajków sierpniowych. O zaostrzeniu klimatu politycznego świadczyły przeprowadzone 10 października rewizje w mieszkaniach kilku redaktorów „Tygodnika Mazowsze”, połączone z konfiskatą sprzętu komputerowego, a także akcje MO i SB przeciw działaczom NZS.
⁵⁸ „Życie Warszawy” 24 października 1988.
⁵⁹ Archiwum A. Stelmachowskiego. List do Prymasa Glempa z 24 października 1988.
⁶⁰ J. Skórzyński, op. cit., s. 112-113, 127-128; A. Paczkowski, „Polska”, op. cit., s. 21-24; K. Dubiński, op. cit., s. 13. Por. M. F. Rakowski, „Jak to się stało”, op. cit., s. 159.
⁶¹ P. Raina, „Kościół w PRL. Dokumenty, t. III, 1975-1989”, Pelplin 1996, s. 590, 592-593.
⁶² P. Raina, „Rozmowy z władzami”, op. cit., s. 295-309; K. Dubiński, op. cit., s. 143-149.
⁶³ K. Dubiński, op. cit., s. 150.
⁶⁴ K. Dubiński, op. cit., s. 19. Bronisław Geremek pisze, zapewne w oparciu o relację jednego z członków Biura Politycznego, że Miodowicz miał zapewniać na posiedzeniu tego gremium: „ja z niego zrobię marmoladę”. B. Geremek, op. cit., s. 27.
⁶⁵ Por. „Tajne dokumenty”, op. cit., s. 191; opinie i relacje Stanisłąwa Cioska, por. P. Raina, op. cit., s. 311. Na posiedzeniu Sekretariatu KC PZPR 5 grudnia Jaruzelski mówił: „pchał się jak ćma do ognia, ja myślałem, że go rozgromi, mając przecież to wszystko i co się stało, co się dzieje?”, „Tajne dokumenty”, op. cit., s. 200.
⁶⁶ K. Dubiński, op. cit., s. 151-153.