Czytelnia

Można oczywiście postawić pytanie, czy i w jakiej mierze nasze wspólne badania docierają do szerszych kręgów społeczeństwa w obu krajach, do programów edukacyjnych i nauczycieli, do mediów, z telewizją na czele. Mimo pewnych starań i widocznej z obu stron „poprawności politycznej”, bardzo wiele jest jeszcze do zrobienia i to na wszystkich bez wyjątku odcinkach. Warto o tym pamiętać i wykorzystywać każdą okazję praktycznych nawet, codziennych spotkań. Jak zawsze bowiem, decydujące są tu międzyludzkie stosunki.

Za ważny wynik ponad dziesięcioletniej współpracy naukowej, pod auspicjami Instytutów Europy Środkowo-Wschodniej (z Lublinem, jako ośrodkiem federacji tychże instytutów), uznać trzeba opracowanie historii Białorusi, Litwy, Polski i Ukrainy. Nie ukazała się jeszcze historia Litwy, ale historie Ukrainy (2 tomy), Polski (3 t.) i Białorusi (2 t.) są już w pełni dostępne. Każdy z autorów tego wydawnictwa ujmuje temat we własnym ujęciu, ale – co ważne – z troską o uwzględnienie punktu widzenia innych. Był to dialog nie tylko dwustronny, ale z reguły czterostronny. Zmuszało to nas do krytycznej refleksji, nierzadko do nowego odbiegającego od utrwalonego poglądu ujęcia tematu.

Refleksję nad trudnym, ale jakże ważnym dla obu stron dziedzictwem polsko-ukraińskim, radziłbym rozpocząć od wnikliwej lektury historii Ukrainy, pióra Natalii Jakowenko i Jarosława Hrycaka, dwojga wybitnych badaczy średniej generacji z Kijowa i ze Lwowa. Po raz pierwszy polski czytelnik uzyskał nowoczesne ujęcie całości dziejów Ukrainy, zrealizowane z dystansem i zaangażowaniem zarazem, z dużym zmysłem syntezy oraz troską o maksymalny obiektywizm. Powiedziałbym wręcz, że tego typu lektura stanowi warunek sine qua non jakiegokolwiek dialogu polsko-ukraińskiego. Polska znajomość historii Ukrainy jest bardzo jednostronna i – wolno powiedzieć – wycinkowa i dlatego próba ambitnej, całościowej wizji, daleko wychodzącej poza wąsko rozumiane sprawy polsko-ukraińskie, jest tak istotna.

Lekturę tę trzeba zarazem uzupełnić trzema tomami pracy Jerzego Kłoczowskiego, Andrzeja Sulimy-Kamińskiego i Hanny Dylągowej, przedstawiającymi nową, odbiegającą nieraz wcale daleko od rozpowszechnionych poglądów wizję historii Polski i Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Zawiera ona przede wszystkim próbę nowego spojrzenia na problem współistnienia różnych narodowości, kultur, religii i języków na wielkich obszarach państwa polsko-litewskiego. Tezy Kamińskiego o społeczności obywatelskiej Rzeczypospolitej i jej dziedzictwie zasługują na szczególną uwagę i warte są szerokiej, wielostronnej debaty. To dla wspólnego dziedzictwa czterech niepodległych dziś krajów jest jedną ze spraw najważniejszych. A w każdym razie jest to rzecz najważniejsza dla sprawy miejsca danego kraju dziś w Europie.

Jerzy Kłoczowski – ur. 1924. Profesor zwyczajny historii. Dyrektor Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej w Lublinie. Od 1957 r. kierownik Instytutu Geografii Historycznej Kościoła w Polsce w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, wykładał także w kilku uniwersytetach za granicą. Wiceprzewodniczący Międzynarodowej Komisji Historii Porównawczej Kościołów. Przewodniczący Polskiego Komitetu UNESCO, członek Rady Wykonawczej UNESCO. Autor lub redaktor ok. 600 publikacji, m.in. „Europa słowiańska w XIV-XV w.”, „Dzieje polskiego chrześcijaństwa”, „Młodsza Europa”, „Chrześcijaństwo i historia”. Współredaktor wydawanego w Paryżu 14-tomowego dzieła „Historia chrześcijaństwa. Religia, kultura, polityka” (wydawnictwo Krupski i S-ka podjęło w 1999 r. edycję przekładu polskiego). Inicjator i przewodniczący konwentu Europejskiego Kolegium Polskich i Ukraińskich Uniwersytetów. Mieszka w Lublinie.

¹ „Domination of Eastern Europe”, Mc Gill-Queen's University Press, 1986.
² Por. ostatnio Robert Potocki: „Idea restytucji Ukraińskiej Republiki Ludowej (1920-1939)”, Lublin 1999, w oparciu o niebywale cenne i „cudem” zachowane materiały źródłowe.
³ J. Kęsik: „Zaufany Komendanta. Biografia polityczna Jana Henryka Józewskiego”, Wrocław 1995.
⁴ Jerzy Tomaszewski: „Rzeczpospolita wielu narodów”, Czytelnik, Warszawa 1985, s. 98.
⁵ Ryszard Torzecki: „Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1989, s. 352.
⁶ Por. interesującą rozprawę młodego polskiego badacza, Tomasza Stryjka, „Ukraińska idea narodowa okresu międzywojennego. Analiza wybranych koncepcji”, Wrocław 2000.
⁷ Ibid.