Czytelnia

Problem religii wiąże się ze zdefiniowaniem podstawowych wyzwań dla tej części Europy, która tworzy Unię Europejską. Najczęściej zwraca się uwagę na wyzwania instytucjonalne (odpowiedzią na nie miał być Traktat Reformujący) czy deficyty demokratycznej legitymizacji. Ale można też powiedzieć, że bardziej fundamentalne są zasoby, które są w stanie kreować takie źródła lojalności wobec Europy, które – nie będąc konkurencyjne wobec tożsamości narodowej – będą wystarczająco mocne jako podstawa dzielenia kosztów, redystrybucji bogactwa, brania odpowiedzialności za losy innych oraz gotowości do obrony Europy i jej dziedzictwa.

Wszystkie oczywiste źródła tożsamości i lojalności – wspólna historia, moment założycielski, kultura i instytucje – wydawały się do niedawna niedostępne Europejczykom. Instytucje umożliwiające kooperację zostały stworzone dawno, a historia i kultura wydawały się nieczynne: nie generowały poczucia przynależności i poczucia odpowiedzialności za losy szerszej wspólnoty. W ostatnich latach zaczyna się to jednak zmieniać. Historia i kultura – dotychczas same przez się zrozumiałe, a przez to niepamiętane i niedoceniane – zaczynają być dostrzegane jako coś ważnego. Można to nazwać „przesunięciem ku kulturze i historii”. Zwrócenie uwagi na znaczenie dziedzictwa religijnego ma miejsce właśnie w tym kontekście. W takiej perspektywie pojawia się pytanie, na ile kreatywne, a zatem znaczące mogą być „religijne zasoby Polski” w wymiarze duchowym, kulturowym i instytucjonalnym. To jest problem.

Tadeusz Szawiel – ur. 1950. Doktor socjologii, pracownik naukowy Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Prezes fundacji Instytut Badań nad Podstawami Demokracji. Autor m.in. (wspólnie z Mirosławą Grabowską) książek: Anatomia elit politycznych. Partie polityczne w postkomunistycznej Polsce 1991-1993; Budowanie demokracji. Podziały społeczne, partie polityczne i społeczeństwo obywatelskie w postkomunistycznej Polsce. Współautor i redaktor: Pokolenie JP2. Przeszłość i przyszłość zjawiska religijnego. Mieszka w Warszawie.

¹ Ronald Inglehart, Christian Welzel, Modernization, Cultural Change and Democracy. The Human Development Sequence, Cambridge University Press, New York 2005, s. 19, 22.
² Dane dla Niemiec osobno dla starych i nowych krajów związkowych. Cypr pomijam w omówieniu.
³ Roger Jowell and the Central Co-ordinating Team, European Social Survey 2006/2007: Technical Report, Centre for Comparative Social Surveys, City University, London 2007.
⁴ Szerzej piszę o tym w dwóch tekstach: Wiara religijna młodzieży polskiej (1992-2002), w: Kościół katolicki w przededniu wejścia Polski do Unii Europejskiej, (Piotr Mazurkiewicz (red.), Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2003, s. 119-149; Społeczne podstawy zjawiska religijnego „pokolenie JP2”, w: Pokolenie JP2. Przeszłość i przyszłość zjawiska religijnego, Tadeusz Szawiel (red.), Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2008, s. 70-89.
⁵ Pippa Norris, Ronald Inglehart, Sacred and Secular. Religion and Politics Worldwide, Cambridge University Press, New York 2004, s. 121.